Кыыс көстө илик: Ама, «дьыала иһэ хараҥа» дуо?
«Кыым» хаһыат ааспыттааҕы нүөмэригэр Роспотребнадзор Саха сиринээҕи управлениетын саҥа үлэһитэ, 25 эрэ саастаах Александра Николаева атырдьах ыйын 24 күнүгэр Уус Майа оройуонун Күп сэлиэнньэтигэр командировкаҕа сылдьан баран, 3 үрдүк сололоох эр киһини кытта оҥочонон төннөн иһэн, ууга түһэн сүппүт дьулаан быһылаанын сырдаппыппыт. Ол иэдээннээх күнтэн икки нэдиэлэ ааһа оҕуста. Кыыс көстө илик.
Быһылаан тахсыбытын кэннэ улахан хамсааһына суох турбут дьыалаҕа туһааннаах уорганнар болҕомтолоро сүппүт кыыс бииргэ төрөөбүт эдьиийэ Диана Софроновна социальнай ситимнэринэн көмө көрдүүр суругу тарҕаппытын кэннэ биирдэ күүһүрбүтүн өссө төгүл санатабыт. Онуоха диэри ити быһылаан туһунан оччо тугу да истибэккэ кэриэтэ олорбут эбит буоллахпытына, ол сурук ис хоһоонуттан бары даҕаны дьиксиммиппит, аймаммыппыт.
Дьон үксэ саҥа үлэҕэ киирбит эдэр үлэһити (икки эрэ нэдиэлэ үлэлээбитин кэннэ) ыраах командировкаҕа ыыппыт тэрилтэни уонна кыыһы кытта айаннаан испит эр дьону буруйдууллар. Ол тыл-өс төһө олохтооҕун кэм-кэрдии бэйэтэ көрдөрүө. Оттон биһиги ууга түспүт Александра Николаеваны көрдөөһүн уонна силиэстийэ иннинээҕи бэрэбиэркэ хайдах баран иһэрин билиһиннэрэбит.
Этиллибитин курдук, биир үксүн сүппүт кыыс чугас дьонун эрэ күүһүнэн-кыаҕынан уота-күөһэ суох баран испит көрдөөһүн «айдааннаах» сурук тарҕаммытын кэннэ биллэрдик тэтимирбитэ. Куораттан водолазтар тиийэн үлэлээн барбыттара. Уус Майда улууһун дьаһалтата көрдөөһүҥҥэ кыттар дьон уонна оҥочо ахсаанын элбэппитин туһунан суруйбута. Ол эрээри, айдаан арыый уҕараабытын кэннэ, көрдүүр үлэ көҕө-нэмэ эмиэ намыраан, бэҕэһээҥҥи туругунан, көрдөөһүҥҥэ кыыс дьонуттан – 4 оҥочо, оттон улуустан 1 эрэ оҥочо сылдьара биллэр.
Быһата, командировкаҕа ыытыллыбыт үлэһит сүтэн хаалбытын көрдөөн булуу кини аймахтарын арҕаһыгар сүктэриллэн хаалбыт курдук. Хомойуох иһин…
Оҥочо көһүннэ – кыыс суох
Балаҕан ыйын 4 күнүгэр, өрөбүлгэ, ол эбэтэр быһылаан буолбута уонча хонон баран, СӨ Быыһыыр сулууспатын водолазтара, гидролокаторы туһанан, Алдан өрүстэн тимирбит «Крым» оҥочону булан хостоон таһаарбыттара. Биһиги пресс-сулууспаттан чопчулааһыммыт түмүгүнэн, оҥочону быһылаан буолбут сириттэн өрүһүнэн 3 км аллара, 12 м дириҥтэн булбуттара биллибитэ. Ол эрээри бу булумньу сүтүктээх дьоҥҥо саҥа саарбахтааһыны, мунаарыыны үөскэттэ.
Ууга түһэн сураҕа суох сүппүт Александра Николаева олоҕун аргыһа Кирьян Олегович, иэдээн тахсыбытын билээт, быһылаан буолбут сиригэр тиийбитэ. Кинини кытта кыыс аҕата, бииргэ төрөөбүттэрэ, доҕотторо күннэтэ бааллар. Көстүбүт оҥочо хайдах-туох туруктааҕын, оҥочоттон туох көстүбүтүн туһунан кыыс кэргэнэ маннык кэпсээбит (Диана Софроновна биһиэхэ тиэрдибитинэн):
– Оҥочону бары “тиэнтэ сабыылаах этэ” диэбиттэрэ. Бары, биир киһи курдук, Александраны “онтон иҥнибитэ буолуо” диэн эрэл санаалаах этибит. Ол быһылааҥҥа сылдьыспыт дьонтон өссө хайалара эрэ «ууттан тахсан баран, оҥочо тиэнтэтин хайыта сатаабыппыт» диэн көрдөрүү биэрбит этэ. Оччотугар бүтүн хас да эр киһи эргэ оҥочо тиэнтэтин хайдах кыайан хайа тардыбатылар? Оттон бу көстүбүт оҥочоҕо олох да тиэнтэ иилиллэ сылдьыбыт сибикитэ суох. Кэргэним айаннаары сылдьан түһэрэн ыыппыт хаартыскатыгар эмиэ тиэнтэ баара көстүбэт этэ. Онон, биһиги туоһулар ити этиилэрин итэҕэйбэппит. Аны туран, оҥочоттон 2 пиибэ бытыылкатын буллулар. Биирэ – кураанах, биирэ – толору эрээри, аһыллыбыт. Уонна “арыгыны олох испэтэхпит” дииллэр. Маны таһынан биир кураанах, биир бэнсииннээх канистраны буллулар. Мин көрдөхпүнэ, оҥочо айаннаан иһэн туохха эрэ улаханнык охсуллубутун туоһулуур кыра да суол-иис суох…».
Кырдьыга да, биһиги Уус Майда улууһун дьаһалтатын дьыалаларын сүрүннээччи Владислав Атласовтыын кэпсэтиибитигэр, кини быһылааҥҥа түбэспит салайааччыларын кэпсээннэригэр олоҕуран: «Ол күн ардахтаах буолан, оҥочону тиэнтэнэн бүрүйэн айаннаан испиттэр. Кыыс тахсарыгар тиэнтэҕэ мэһэйдэтэн тахсыбатах буолуон сөп», – диэн кэпсээбитэ. Уонна салайааччылара арыгыны иһиигэ бэрэбиэркэни эҥкилэ суох ааспыттарын эппитэ. Онтон кини кэпсээнин Александраны кытта сэргэстэһэ олорон айаннаан испит улуус үөрэҕин управлениетын сүрүн экэнэмииһэ Андрей СЛЕПЦОВ үүт-үкчү хатылаабыта.
Ол эрээри бу икки киһиттэн хайалара да “оҥочо иһигэр киһи баарын билээри дэлби охсуолаабыппыт уонна тиэнтэтин хайа тарда сатаабыппыт” диэн кэпсээбэтэҕэ. Кинилэр «оҥочо, тумса эрэ көстөөт, тимирэн хаалбыта» диэн кэпсээбиттэрэ эбээт. Мантан сиэттэрэн, сүтүктээх дьоҥҥо «өскөтүн оҥочону охсуолуурга, тиэнтэтин хайа тарда сатыырга бириэмэ көстүбүт буоллаҕына, оҥочо тута тимирбэтэх, балай эмэ өр ууга дагдайа сылдьыбыт буоллаҕа» диэн санаалар үөскүүллэр.
Оттон биһиги икки пиибэ бытыылкалаах, тиэнтэлэнэ сылдьыбыт сибикитэ суох оҥочо көстүбүтүн кэннэ, бу быһылааҥҥа сылдьыспыт аргыстар кэпсээннэрин улаханнык саарбахтаан кэллибит. Билэрбит курдук, быһылаан атырдьах ыйын 24 күнүгэр киэһэ 17.00 чаас саҕана буолбут курдук. Оттон быһылаан туоһулара сарсыарда 7 чааска оройуон киинигэр тиийбиттэр, бэрэбиэркэлэммиттэр. Ити кэм иһигэр, иһиллибит да эбит буоллаҕына, арыгы суола-ииһэ былыр үйэ сайҕанан хаалбатаҕа буолуо дуо?
Кыыс үрүсээгэ кытылга хайдах таҕыста?
Аҕыйах хонуктааҕыта Александра Николаева сүгэ сылдьыбыт үрүcээгин Уус Майда бөһүөлэгиттэн 33 км сиргэ баар Эдьээн сэлиэнньэтин аттынааҕы кытылтан булан ыллылар. Ол туһунан кыыс эдьиийэ иһитиннэрдэ. Үрүсээк иһиттэн уулаах бытыылканы, киипэлээх докумуоннары, кулгаахха кэтэр AirPods тэрили буллулар. Бу кулгаах тэрилин кыыс сөбүлээн кэтэр эбит. “Бу сырыыга кини маны тоҕо кэтэн олорботох баҕайытай?” – диэн мунаарар, балай эмэ ыйааһыннаах үрүсээк (кумааҕы ыйааһына илийдэҕинэ ыарыыра биллэр) хайдах дагдайан кытылга тахсыбытын сөҕөр. “Оччотугар кыыс кэтэ сылдьыбыт “спасательнай” сэлиэтэ уонна бэйэтэ тоҕо дагдайан тахсыбатылар?” – диэн боппуруос кинини үүйэ-хаайа тутар.
Эдэр үлэһити ыраах айаҥҥа ыыппыт тэрилтэҕэ эргиллэн
Өҥөнү туһанааччылар бырааптарын көмүскүүр уонна киһи олоҕо этэҥҥэ буолуутун кэтиир федеральнай сулууспа Саха сиринээҕи управлениета биһиги сурукпутугар түргэнник хоруйдаабыта. Салайааччы М.Е. Игнатьева соторутааҕыта, балаҕан ыйын 2 күнүгэр, кыыһы «Полярные авиалинии» Ми-8 бөртөлүөтүнэн көрдөөһүҥҥэ кыттыбыт. Кини биһиги суругунан ыйытыыларбытыгар маннык хоруйдаата:
– А.С. Николаеваны хаһан уонна туох дуоһунаска үлэҕэ ылбыккытый?
– Федеральнай судаарыстыбаннай гражданскай сулууспаҕа санитарнай кэтэбил уонна лиссиэнсийэлээһин отделын исписэлиис-эспиэринэн, 08.08.2002 c. 166 №-дээх бирикээһинэн, үлэҕэ ылбыппыт.
– А.С. Николаева эһиэхэ үлэҕэ киириэн иннинэ бу дуоһунаска ирдэнэр уонна уһук сиргэ сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга командировкаҕа барар уопуттаах этэ дуо?
– Бу дуоһунаска үлэлии киириигэ ыстаас ирдэммэт. «Медико-профилактическое дело» диэн исписээлинэскэ үрдүк мэдиссиинискэй үөрэх уонна идэ сүрүн сатабыллара эрэ ирдэнэллэр. Биһиэхэ үлэлии киириэн иннинэ А.С. Николаева Абый улууһун киин балыыһатыгар эпидемиолог-бырааһынан 2020 c. сэтинньи ыйыттан 2022 с. от ыйыгар диэри үлэлээбит этэ.
– А.С. Николаева Уус Майда улууһугар командировкаҕа сылдьан кэлиитигэр эппиэтинэстээх кимий?
– А.С. Николаеваны командировкаҕа ыытыы төрүөтүнэн СӨ борокуруорун солбуйааччы А.С. Трухин 28.07.22 c. Уус Майда оройуонун борокуратууратын бэрэбиэркэтигэр Роспотребнадзор исписэлииһин кытыннарарын туһунан ирдэбилэ буолбута. Онон, А.С. Николаева, 18.08.22 c. тахсыбыт бирикээһинэн, атырдьах ыйын 23-24 күннэригэр Уус Майда оройуонун Күп сэлиэнньэтин Е.И. Апросимов аатынан орто оскуолатын чинчийэн кэлэр сорудахтаах командировкаҕа анаммыта. Кини, сокуонунан, маннык командировкаттан босхолонор араҥаҕа киирбэт этэ. РФ Бэрэсидьиэнин 813 №-дээх ыйааҕынан, командировка буолар сиригэр баар судаарыстыбаннай уорган эбэтэр тэрилтэ судаарыстыбаннай гражданскай сулууспалаах үлэһит сорудаҕын толороругар бары усулуобуйаны тэрийиэхтээх этэ. Ол эбэтэр, бу түгэҥҥэ командировкалаах үлэһити кытта бэрэбиэркэни тэрийээччи – Уус Майда оройуоннааҕы борокуратуурата. Онон, тырааныспарынан хааччыйааччы эмиэ ити. Биһиги командировкаҕа баран кэлии ороскуотун барытын эрдэттэн төлөөбүппүт.
– Үлэһиккит сүппүтүн туһунан ханна, хаһан биллэрбиккитий? Быһылааны силиэстийэлиир хамыыһыйа хаһан тэриллибитэй?
– Биһиги быһылаан туһунан атырдьах ыйын 25 күнүгэр сарсыарда 8 чааска билбиппит. Ол туһунан тута СӨ Быыһыыр сулууспатыгар, СӨ Ыксаллаах быһыыга-майгыга управлениетыгар, СӨ Үлэтин иниспиэксийэтигэр, Роспотребнадзор салайааччыта А.Ю. Поповаҕа уонна СӨ борокуруора М.Н. Поповка биллэрбиппит. Быһылааны силиэстийэлиир хамыыһыйа, биһиги 323 №-дээх бирикээспитинэн, 25.08.22 c. тэриллибитэ. Силиэстийэ балаҕан ыйын 9 күнүгэр диэри ыытыллыаҕа. Түмүктэрин үлэ иниспиэксийэтэ кэмигэр таһаарыаҕа.
– Сүппүт үлэһиккитин көрдөөһүҥҥэ көмөлөһөҕүт дуо? Чугас дьонугар үбүнэн-харчынан көмө оҥоһулунна дуо?
– Биһиги управлениебыт үлэһити көрдөөһүн хайдах баран иһэрин хонтуруоллуур. Үлэһиттэрбит биир күннээҕи хамнастарын Николаева А.С. дьонугар хомуйан ыыттыбыт…
Силиэстийэ дуу, бэрэбиэркэ дуу?
Александра Николаева ууга түһэн сүппүтүгэр улахан төрүөт көстө илик буолан, холуобунай дьыала тэриллэ илик. Өскөтүн чахчы былаҕайга былдьаныы тахсыбыта бигэргэннэҕинэ уонна үлэ усулуобуйатын тэрийиигэ сокуону кэһии суох буоллаҕына, дьыала тэриллибэт. Онон, билигин бара турар дьайыылары “силиэстийэ иннинээҕи бэрэбиэркэ” диэн ааттыыр сөп буолуо. Ол курдук, өрүскэ туох буолбутун РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин Илиҥҥи эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы тырааныспарга силиэстийэлиир управлениетын Саха сиринээҕи силиэстийэлиир салаата бэрэбиэркэлиир. Силиэдэбэтэл, туоһулар көрдөрүүлэрэ араастаһар, дьиҥ чахчыларга сөп түбэспэт буоллаҕына эбэтэр кинилэр этиилэрин утары атын көрдөрүү баар буоллаҕына, холуобунай дьыала тэрийиэн сөп. Бүгүн, сүтүктээхтэр туруорсууларынан, Уус Майдаҕа быһылаан туоһуларын сымыйаны быһаарар детектор нөҥүө доппуруостуохтаахтар.
Бэҕэһээ Александра Николаеваны олордон 1995 с. оҥоһуллубут «Крым» оҥочону ыытан испит Уус Майда улууһун дьаһалтатын ыксаллаах-быһыыга майгыга кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Иван Архипов “оҥочону ыытар быраабын болдьоҕо ааспыт сылга бүппүт үһү” диэн кыыс чугас дьоно кэпсээтилэр.
Арай быһылаан биир туоһутун, Уус Майда баһылыгын I солбуйааччы Михаил Дьячковскай туһунан туох даҕаны иһиллибэт. Кини балаҕан ыйын 24 күнүгэр диэри уоппускаҕа сылдьар.
Суруллубукка эбии иһитиннэрии
Бүгүн, балаҕан ыйын 7 күнүгэр, РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин Илиҥҥи эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы тырааныспарга силиэстийэлиир управлениетын Саха сиринээҕи силиэстийэлиир управлениетын биһиги сурукпутугар хоруйа кэллэ. Онно суруллубутунан, силиэстийэ иннинээҕи бэрэбиэркэ түмүгүнэн РФ Холуобунай кодексатын «Айан куттала суох буолуутун хааччыйар быраабылалары кэһэн киһини алҕаска өлөрүү» 263-с ыстатыйатын 2-с чааһынан бу быһылааҥҥа холуобунай дьыала тэриллибит.